EKOSTREFA BATRACHOFAUNY

EKOSTREFA BATRACHOFAUNY to projekt dzięki, któremu zrewitalizowano cenny przyrodniczo zbiornik wodny znajdujący się na terenie Kampusu Uniwersytetu w Białymstoku (UwB). Projekt ma na celu wspieranie ochrony krajowych gatunków płazów oraz stworzenie atrakcyjnego miejsca sprzyjającego aktywnemu poznawaniu batrachofauny.

Płazy

• Rozwój osobniczy płazów przebiega w dwóch środowiskach (stąd naukowa nazwa płazów – AMPHIBIA – oznaczająca dwa rodzaje życia). Larwy żyją wyłącznie w wodzie, natomiast formy dorosłe preferują środowiska lądowe.
• Płazy posiadają nagą, przeważnie gładką skórę, która oprócz funkcji ochronnych pełni również funkcję oddechową. W skórze płazów występują gruczoły jadowe skupiające się często w formie brodawek.
• W związku z silnym przywiązaniem do wody płazy najczęściej spotykane są w środowiskach podmokłych i wilgotnych.
• W zrewitalizowanym zbiorniku stwierdzono dotychczas siedem gatunków płazów: traszkę zwyczajną, ropuchę szarą, żabę trawną, żabę moczarową, żabę jeziorkową, żabę wodną i rzekotkę.

Znaczenie płazów  

• Stanowią ważny składnik diety wielu drapieżników, m.in. wydry, tchórza, norki, bociana, sów, orlików, zaskrońca. Kijankami odżywiają się ptaki wodno-błotne, ryby oraz drapieżne bezkręgowców.
• Formy dorosłe płazów (wszystkie gatunki są drapieżne) ograniczają znacznie populacje owadów, także szkodliwych dla człowieka.
• Kijanki w znacznym stopniu redukują wzrost glonów w drobnych zbiornikach wodnych, przyczyniając się do poprawy jakości wody.

WIĘCEJ O WYBRANYCH GATUNKACH PŁAZÓW WYSTĘPUJĄCYCH NA UNIWERSYTECKIM KAMPUSIE:

Traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris)

Cechy charakterystyczne: Traszki pokrojem przypominają jaszczurki. Larwy traszek podobne są do osobników dorosłych z tą różnicą, że posiadają skrzela zewnętrzne ułatwiające oddychanie w wodzie. Zarówno osobniki dorosłe jak i larwy są drapieżne. Poza porą godową traszki żyją na lądzie, nie oddalając się znacznie od miejsca rozrodu. Aktywne są głównie nocą, dzień spędzają w różnych kryjówkach np. pod kamieniami i kłodami drewna. U samców występuje dobrze wykształcona szata godowa. Jej głównym elementem, oprócz pięknego ubarwienia, jest grzebień ciągnący się wzdłuż całego ciała. Dodatkowym elementem szaty godowej są szerokie płatki skórne na palcach kończyn tylnych ułatwiające akrobacje podczas tańca godowego.

Ciekawostki: Charakterystyczną cechą traszek jest podwodny taniec godowy samców w obecności samic – stąd efektowna  szata godowa, której zadaniem jest podkreślenie walorów samca.

Gatunek objęty ochroną częściową.

Ropucha szara (Bufo bufo)

Cechy charakterystyczne: Jeden z największych płazów Europy. Skóra ropuch jest gruba, chropowata i pokryta licznymi gruczołami jadowymi tworzącymi skupienia w postaci brodawek. Największe gruczoły jadowe (tzw. parotydy) znajdują się w okolicy głowy tuż za tylną krawędzią oczu. Ropucha szara jest płazem o wybitnie lądowym trybie życia, aktywna głównie nocą. Do wody wchodzi wyłącznie w okresie godów. Ropuchy, tak jak inne płazy bezogonowe, podczas godów tworzą tzw. amplexus – samiec silnym uchwytem przednich kończyn przytrzymuje samicę w okolicach grzbietu. Taki miłosny uścisk trwa aż do momentu złożenia jaj (do kilku dni). Cechą charakterystyczną kijanek ropuch, niespotykaną u innych naszych płazów, jest skupianie się w wielotysięczne stada. Takie zachowanie może służyć odstraszaniu drapieżników.

Ciekawostki: Dorosłe ropuchy są bardzo żarłoczne. Jednorazowo ropucha potrafi zjeść posiłek złożony z owadów stanowiący do 14% jej masy ciała. Dla porównania 100-kilogramowy mężczyzna musiałby jednorazowo zjeść jajecznicę złożoną z 280 kurzych jaj, żeby dorównać ropuszemu apetytowi.

Gatunek objęty ochroną częściową.

Żaba moczarowa (Rana arvalis)

Cechy charakterystyczne: Należy do grupy żab brunatnych wyróżniających się ciemną plamą skroniową po obu stronach głowy. Ciało samców, zwłaszcza jego przednia część, podczas pory godowej staje się intensywnie błękitna. Samce w szacie godowej pozostają przez bardzo krótki okres wczesnej wiosny. Z tego powodu widok niebieskich żab w Polsce stanowi często nie lada zaskoczenie dla przypadkowego obserwatora. U samców żab brunatnych (a także u innych gatunków płazów bezogonowych) w trakcie godów pojawiają się czarne modzele godowe ułatwiające mocny uchwyt śliskiego ciała samicy. U samic szata godowa nie występuje.

Ciekawostki:  Kijanki płazów bezogonowych, w tym żab brunatnych, nie przypominają kompletnie drapieżnych osobników dorosłych. Ich aparaty gębowe są przystosowane do pobierania pokarmu roślinnego. Skrzela zamknięte są w komorze skrzelowej, co odróżnia je od larw traszek. Dawna ludowa nazwa kijanek dobrze oddająca ich kształt to głowacz lub pałogłowiec.

Gatunek objęty ochroną ścisłą, wpisany do IV Załącznika Dyrektywy Siedliskowej UE.

Żaba wodna (Pelophylax esculentus)

Cechy charakterystyczne: Żaba wodna jest naturalnym mieszańcem międzygatunkowym powstałym w wyniku krzyżowania żaby jeziorkowej i żaby śmieszki. Typowo ubarwione osobniki żaby wodnej są jednolicie zielone z czarnymi palmami na grzbiecie i jasną linią kręgową biegnącą wzdłuż ciała. Zmienność ubarwienia u tych żab jest jednak bardzo duża, a żaby brązowe czy o odcieniu szmaragdowym nie należą do rzadkości. Rozmnaża się w większych zbiornikach wodnych, również w stawach hodowlanych. Żaby wodne są bardzo przywiązane do wody i większość sezonu wiosenno-letniego spędzają nad brzegiem zbiorników wodnych, polując na różnego rodzaju bezkręgowce. Samce posiadają duże parzyste rezonatory, dzięki którym ich chóralne śpiewy są słyszalne ze znacznej odległości.

Ciekawostki:  Żaba wodna jest płodnym mieszańcem, co jest rzadkością w świecie współczesnych kręgowców. Jako „gatunek” utrzymuje się dzięki pasożytnictwu płciowemu, krzyżując się z jednym z gatunków rodzicielskich, z którym współwystępuje. W takich populacjach krzyżówki dwóch żab wodnych nie dają z reguły żywotnego potomstwa.

Gatunek objęty ochroną częściową, wpisany do V Załącznika Dyrektywy Siedliskowej UE.

Rzekotka (Hyla sp.)

Cechy charakterystyczne: Ciało rzekotek pokryte jest delikatną, bardzo cienką skórą. Grzbietowa powierzchnia ciała może mieć różne zabarwienie, w większości przypadków występuje jednak kolor trawiastozielony. Cechą charakterystyczną u rzekotek jest czarna lub grafitowa linia brzeżna biegnąca po obu bokach ciała, zaczynająca się od nozdrzy a kończąca u nasady kończyn tylnych. Cechą diagnostyczną, nie występującą u innych naszych płazów, są palce zaopatrzone w przylgi. Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony (brak szaty godowej), jednak u samców w porze godowej podgardzielowa część ciała jest wyraźnie ciemniejsza. Skóra w tym miejscu jest pomarszczona, co ma związek z obecnością pojedynczego dużego rezonatora. Rzekotki poza okresem rozrodczym wykazują aktywność dzienną i zmierzchową. Żywią się owadami i innymi stawonogami, które potrafią chwytać również w locie.

Ciekawostki: Ostanie badania genetyczne wykazały w Polsce obecność dwóch blisko spokrewnionych gatunków – rzekotki drzewnej H. arborea i rzekotki wschodniej H. orientalis. Potrzebne są dalsze badania genetyczne w celu stwierdzenia, który z tych dwóch gatunków zasiedla uniwersytecki kampus.

Głos godowy samców rzekotek jest najgłośniejszy spośród wszystkich naszych płazów bezogonowych, słychać go nawet z odległości kilku kilometrów. Dźwięk przypomina szybkie terkotanie zbliżone do szybko powtarzanych sylab „rep, rep, rep”.

Gatunek objęty ochroną ścisłą, wpisany do IV Załącznika Dyrektywy Siedliskowej UE.

Autor tekstu: dr Adam Hermaniuk